Encyclopædia Sub Rosa

Zdjęcie Encyclopædia Sub Rosa

Sub Rosa

Sub Rosa to twór szczególny. Wydawnictwo od ponad dwudziestu lat penetrujące i rozpowszechniające najbardziej nieprzystępne nagrania w historii muzyki, trzyma się dziarsko na przekór wszelkim przepowiedniom zapaści rynku muzycznego, „piratom” internetowym i unijnym dotacjom. Zasługuje na słowa uznania choćby ze względu na konsekwencję w realizacji – niewątpliwie niełatwych – zamierzeń, ale wspomnieć trzeba również o niezaprzeczalnym sukcesie edukacyjnym wytwórni, która niosąc kaganek muzycznej oświaty, nie tylko uratowała sporą ilość twórców oraz dzieł od zapomnienia, ale także wielu z nich przysporzyła miłośników.

Głównym obszarem działalności Sub Rosy są nagrania istotne z punktu widzenia historii muzyki oraz mało znane, a warte uwagi. Dotyczy to przede wszystkim wszelkiej maści muzycznych eksperymentów, choć nie jest to regułą. W katalogu wytwórni można znaleźć zatem przede wszystkim zbiory nagrań prekursorów muzyki elektronicznej i przedstawicieli awangardowego podejścia do muzyki klasycznej, jak na przykład: Henri Posseur, Luc Ferrari, Marcel Duchamp, Steve Reich, Philip Glass, a jednocześnie prezentacje egzotycznych kultur muzycznych Grenlandii, Maroka, Persji, Chin oraz Tybetu i sefardyjskich Żydów. Perełkami są archiwalne nagrania wypowiedzi James Joyce’a, Williama S. Burroughsa czy Antonina Artaud. Do tego dochodzą liczne albumy (głównie w formie kompilacji lub kooperacji kilku artystów) eksplorujące niebanalne pomysły, jak kompozycje twórców elektroniki na instrumenty klasyczne, mixtape muzyki awangardowej albo impresje artystów związanych z wytwórnią na temat nagrań głosów umarłych (zarejestrowanych przez łotewskiego psychologa Konstantina Raudive). Wyliczankę zakończmy stwierdzeniem, że dla Sub Rosy nagrywali płyty min. Bill Laswell, Laibach, Seefeel oraz śmietanka współczesnej elektroniki: Mouse on Mars, Oval, DJ Spooky, Stars of the Lid, Scanner, David Toop, Kim Cascone, Merzbow, Zbigniew Karkowski, Carl Michael Von Hausswolff. Uff! Zestaw imponujący – bo jakaż inna wytwórnia mogłaby się takim pochwalić? – choć i tak jeszcze niekompletny, bo żeby uzyskać pełen obraz działalności brukselskiej oficyny należy wspomnieć również o jej sublabelach: Quartermass i Audiosphere. Oba koncentrują się na różnej maści muzyce elektronicznej. Pierwszy ma na koncie min. płyty 2nd Gen, Laswella, Rip-Off Artists oraz Meat Beat Manifesto i od niedawna jest już samodzielnym podmiotem. Audiosphere natomiast wydaje intrygujące kolaboracje pomiędzy uznanymi postaciami współczesnej elektroniki: jest odpowiedzialny chociażby za albumy Jana Jelinka z Computer Soup i Mika Vainio z Pan Sonic z Christianem Fenneszem.

An Anthology Of Noise & Electronic Music

Sub Rosa prowadzona jest przez Guy Marc Hinanta, który jest pomysłodawcą i animatorem flagowego obecnie produktu belgijskiej wytwórni. Mowa o „Anthology of Noise and Electronic Music: A-chronology”. Seria składa się z siedmiu podwójnych albumów, z których właśnie ukazał się piąty. Kolejne części ukazywały się w rocznych odstępach, tak więc ostatni z planowanych powinien być dostępny w okrągłym roku 2010. Data ta nie jest przypadkowa: kompilacja ma bowiem podsumowywać dziewięćdziesiąt lat muzyki elektronicznej. Rok 1920 jako jej początek jest oczywiście dosyć umowny, ale to mniej więcej w tym właśnie okresie Luigi Russolo stworzył ideę zastąpienia muzyki hałasem, co też wkrótce przekuł w czyn, tworząc jedne z pierwszych nagrań, o których dziś mówimy: noise. Zakres czasowy kompilacji jest uwzględniony w podtytułach poszczególnych części, a najwcześniejsze nagranie pochodzi właśnie z 1920 roku. Choć kontekst historyczny jest mocno akcentowany, to z premedytacją porzucono podejście chronologiczne w prezentacji nagrań, stąd w tytule kompilacji wyrażenie „a-chronology”.

Każdy z gustownych digipacków kryjących kolejne tomy antologii zawiera kilkudziesięciostronicową książeczkę. Znaleźć w nich można nie tylko informacje na temat każdego z prezentowanych utworów, ale także notki biograficzne wszystkich twórców. Dodatkowo opatrzone są licznymi komentarzami i wyjaśnieniami Hinanta odnośnie tracklisty, jego luźne spostrzeżenia oraz liczne adnotacje historyczne. Seria stanowi dzięki temu kopalnię wiedzy na temat muzyki i choćby z tego powodu godna jest uwagi. Najważniejsza jest jednak oczywiście zawartość srebrnych krążków. A ta sprawia, że „Anthology of Noise and Electronic Music” to prawdziwe opus magnum Sub Rosy.

Na płytach można znaleźć przede wszystkim prekursorów nowych nurtów w muzyce: uznanych kompozytorów oraz twórców może mniej popularnych, lecz istotnych jeśli chodzi o rozwój muzyki. Jedną z przyjętych zasad jest, że każde nazwisko pojawia się tylko raz, stąd dosyć istotnym problemem stał się wybór utworów, jakie należy zaprezentować w kontekście twórczości każdego z artystów. Jeżeli można doszukać się na tej płaszczyźnie jakiejkolwiek reguły, to jest nią umieszczanie nagrań dotychczas niepublikowanych, specjalnie skomponowanych na potrzeby wydawnictwa lub ewentualnie trudno wcześniej dostępnych. Czasem jednak pojawia się rzecz najbardziej dla danego twórcy reprezentatywna lub szczególnie znana, ale Hinant przewrotnie pokazuje też znanych artystów w utworach o diametralnie innym charakterze niż te, dzięki którym zasłynęli. Sztandarowym przykładem może być tu utwór Sonic Youth – „Audience” - takich ich raczej nie znacie! Brak jednolitej metody doboru nie tylko utworów, ale i samych twórców, wynika także po części z problemów z uzyskaniem pozwoleń na publikację. W niektórych przypadkach nagrania pojawiły się nie do końca legalnie, gdyż rozporządzających prawami autorskimi do poszczególnych ścieżek nigdy nie udało się odnaleźć lub nie udało się z nimi skontaktować. Dotyczy to głównie nagrań wiekowych, choć niespodzianki przytrafiają się i w związku z postaciami współczesnymi: udostępnienia swoich nagrań na antologię muzyki elektronicznej odmówili np. Oval, bo „oni przecież muzyki elektronicznej nie grają...” Utwory wykorzystane mimo niejasnej sytuacji prawnej stanowią jednak margines, ale są to prawdziwe białe kruki.

Przez kolejne części przewijają się różne wątki, luźno wyjęte z historii nurtów elektronicznych i muzyki hałasu i przeplatające się w licznych nawrotach i nawiązaniach. Dotychczas przewodnimi tematami były przede wszystkim dzieła artystów związanych powstałe w studiach, w których wykluwały się idee leżące u podstaw muzyki elektronicznej, konkretnej i noisu. Mowa tu o paryskim Studio d’Essai, WDR Studio w Kolonii oraz Columbia-Princeton Electronic Music Center w Nowym Jorku. Poruszono także problem – jakże abstrakcyjny ze współczesnej perspektywy! – przeciwstawiania sobie muzyki konkretnej i muzyki elektronicznej w ich pierwotnych, kanonicznych formach, ale można także prześledzić proces przecinania się tych nurtów, podobnie jak muzyki poważnej i popularnej. Ukazano również jak kształtowały się poszczególne gatunki oraz różnorakie trendy. W kontekście takich rozważań ukazane są poszczególne postacie oraz zespoły. Oczywiście nie da się uniknąć kontrowersji przy ich doborze i wiele istotnych, lub po prostu znanych z pewnością pominięto, a o obecności niektórych często decydował po prostu przypadek. Mimo to, dokonana selekcja zdaje się być wyczerpująca, a już na pewno ciekawa.

Wiele z zamieszczonych na tych płytach nagrań ma większą wartość historyczną niż muzyczną. Wynika to jednak z celu jakim było ukazanie możliwie najszerszego spektrum eksperymentów dokonywanych w zakresie muzyki elektronicznej. A przecież nie wszystkie eksperymenty się udają. Dlatego też zasłuchiwanie się w te wydawnictwa wymaga wiele uwagi, a czasem i samozaparcia. Nie ułatwia sprawy również spora rozpiętość chronologiczna, różnice w ciężarze gatunkowym oraz samo zestawienie nagrań przedstawiające panoramę muzyki elektroakustycznej w sumie w dość chaotyczny sposób. Rozmach przedsięwzięcia czyni jednak z „Anthology of Noise and Electronic Music” chyba najlepszy z dostępnych podręczników, nie tylko historii muzyki, ale także stojących za nią koncepcji i filozofii jej tworzenia.

Antologia nie aspiruje do miana kompletnej. Jej twórcy w pełni świadomi niemożności omówienia wszystkich wątków historycznych oraz wpływowych artystów przyznają, że ma ona raczej zachęcać do dalszych eksploracji na własną rękę. Do czego i ja gorąco namawiam.

Vol. 5 - fifth a-chronology 1920-2007 – słownik

Oto subiektywny – tak samo jak i dobór wykonawców na płytach – wybór haseł, które przestają być obce po choćby powierzchownym kontakcie z piąta częścią encyklopedii noisu i muzyki elektronicznej Sub Rosy:

C

Chopin, Henry – francuski kompozytor, współpracownik Schaeffera i wraz z nim pionier muzyki konkretnej; twórca wszechstronny: komponował min. na potrzeby awangardowych baletów, projektów multimedialnych, eksperymentował z możliwościami ludzkiego głosu; wciąż aktywny (por. GRM)

D

dekolaż (dé-coll/age)– tworzenie poprzez niszczenie zastanych struktur; termin stworzony pierwotnie w odniesieniu do prac plastycznych; jedna z najważniejszych koncepcji we współczesnej muzyce (por. Vostell, Wolf)

E

elektroniczna muzyka – muzyka tworzona poprzez maszyny ex nihilo, tj. bez nagrywania zewnętrznych źródeł dźwięku; na przełomie lat 50 i 60 XX wieku postrzegana była w opozycji do muzyki konkretnej; współczesne pojęcie muzyki elektronicznej uległo rozmyciu i obejmuje również wiele innych form kreowania i przetwarzania dźwięków

G

głos – mowa oraz odgłosy wydawane przez ludzi jako źródło dźwięku i podstawa muzyki noise to motyw przewodni piątego tomu antologii (por. poezja, Wolman, Letterist International)

GRM – Groupe de Recherches Musicales (od 1958, wcześniej Studio d’Essai, Club d’Essai oraz Groupe de Musique Concrete) – grupa kompozytorów skupiona wokół zbudowanego dla Pierre Schaeffera w Paryżu w 1942r. studia, kolebki muzyki konkretnej i być może najważniejszego miejsca na świecie z punktu widzenia rozwoju muzyki elektronicznej; album prezentuje utwory nieco mniej znanych artystów (C.Ballif, A.Boucourechliev, F.B.Mache) powstałe w tym miejscu (por. konkretna muzyka)

Ground Zero – działająca w latach ’90 noise rockowa grupa, której liderem był Otomo Yoshihide

I

IPEM – Instituut voor Psychoacustica en Elektronische Muziek – jedno z pierwszych w Europie studiów muzycznych w pełni poświęconych muzyce elektronicznej (min. obok Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia w Warszawie); album zawiera powstały tam utwór H.Lachenmanna

K

konkretna muzyka – zainicjowany przez P.Schaeffera kierunek w polegający na wykorzystywaniu dźwięków realnych, np. przyrody, fabrycznych, przypadkowych odgłosów ludzkich; jeden z najważniejszych nurtów leżących u podstaw kształtowania się muzyki elektronicznej i noisu (por. GRM)

L

Letterist International – awangardowa grupa poetycka koncentrująca swoją działalność na dezintegracji dźwięków składowych liter

M

Masonna – (właśc. Yamazaki Takushi) japoński twórca elektronicznego noisu, znany głównie z niezwykle ekspresyjnych występów, często przedwcześnie kończonych z powodu kontuzji lub/oraz uszkodzeń sprzętu

Mashayekhi, Alireza – pionier eksperymentalnej muzyki irańskiej; w swojej twórczości często porusza kwestię wspólnego mianownika pomiędzy tradycyjną muzyką wschodu a muzyką zachodu

Maxfield, Richard – amerykański kompozytor, uczeń Cage’a i Stockhausena; uważany za pierwszego nauczyciela technik tworzenia muzyki elektronicznej w USA

megapneauma – stworzona przez G.J.Wolmana forma poezji bazująca na wykorzystywaniu form oddechu zamiast słów (por. poezja, Wolman)

międzynarodówka – piąty tom antologii służy prezentacji kreatorów noisu z różnych strona świata: mamy tu reprezentantów Meksyku, Peru, Japonii, Hong Kongu, Bułgarii, Iranu, Argentyny, nie wspominając o licznie reprezentowanych już wcześniej Francji, Niemczech i USA

N

noise – gatunek odrzucający dźwięki będące podstawą tradycyjnych kompozycji, jak śpiew czy brzmienia instrumentów i zamiast nich wykorzystujący te uważane za niemuzyczne

P

Pere Ubu – założony przez Davida Thomasa w 1975 roku zespół eksplorujący obszary eksperymentalnego rocka, łączący awangardę z brudnymi, garażowymi brzmieniami

Palestine, Charlemagne – (właśc. Charles Martin) amerykański kompozytor i performer, uważający swoje utwory muzyczne za pełne jedynie w połączeniu z prezentacją wizualną

poezja – nagrania awangardowych wierszy mogą stanowić ciekawe studium możliwości ludzkiego głosu; na płycie znajdziemy tego typu prace autorstwa G.J.Wolmana, R.Hausmanna i W.Majakowskiego, (por. także głos)

S

studio – we wszystkich tomach antologii mocno akcentowana jest rola studiów eksperymentalnych w rozwoju współczesnej muzyki; w omawianej części znajdują się nagrania powstałe min. w GRM w Paryżu, IPEM w Gandawie czy Intermedia Center w Nowym Jorku

Sung, Li Chin – (aka Dickson Dee aka DJ Dee) chiński kompozytor i producent, turntablista; animator sceny eksperymentalnej na Dalekim Wschodzie

T

turntablizm – niesłusznie kojarzony głównie z hip-hopem nurt w muzyce wykorzystujący gramofony jako źródło dźwięku: nie są jedynie narzędziami odtwarzania dźwięków, ale służą ich kreowaniu, tak jak inne instrumenty; na albumie znajdują się turntablistyczne utwory autorstwa Rogelio Sosy oraz Li Chin Sunga

telewizor – Wolf Vostell jako pierwszy wykorzystywał telewizory jako źródło dźwięku; zawarte na płycie „Elektronicher dé-collage. Happening raum” to jedno z pierwszych tego typu nagrań

V

Vostell, Wolf – niemiecki artysta (malarz, rzeźbiarz, performer), członek ruchu Fluxus, twórca idei dekolażu, jako pierwszy zaczął w swoich pracach (także muzycznych) wykorzystywać telewizory (por. dekolaż)

W

Wolman, Gil Joseph – awangardowy poeta francuski, jeden z założycieli Letterist International

WDR Studio – (właśc. Westdeutscher Rundfunk Studio für elektronische Musik) założone w Kolonii w 1951 roku pierwsze na świecie studio poświęcone eksperymentom z muzyką elektroniczną (por. elektroniczna muzyka)

Mateusz Krawczyk (17 kwietnia 2008)

Dodaj komentarz

Komentarz:
Weryfikacja*:
 
captcha
 

Polecamy

statystyka

Przeczytaj także